Jan Kusters

Een lang blog dit keer, maar met weinig werk en veel woorden. Ik had een week vrij, en heb meer gedacht dan gedaan…

Deze week had ik eens kans om wat te proberen. Vroeger heb ik een aantal jaren een atelier gehad waar ik dag in dag uit naartoe ging alsof het een baan was. Toen ik daar, door een betaalde baan, minder tijd voor had heb ik dat atelier opgegeven omdat er een lange wachtlijst van kunstenaars was die ook een atelier hadden. Het zou asociaal zijn om een atelier bezet te houden als je er hooguit één of twee keer per week een paar uur zit. Maar de laatste jaren denk ik toch weer vaker na over een atelier. Eigenlijk heb ik een beetje een beeld in gedachten van kunstenaar als nijvere monnik. Opstaan, even wat eten en drinken, en dan achter de tafel en aan de slag. Rustig en gestaag verder werken, af en toe onderbroken voor contemplatie –een peuk dus- en eten. En zo zou je hele dagen moeten kunnen vullen. Op schilderreizen zien mijn dagen er ook daadwerkelijk zo uit. Ik sta op als het licht wordt -in Noorwegen een probleem, in Frankrijk en Nederland niet-, eet wat en maak een thermoskan thee klaar, en dan ben ik de hele dag op pad, locaties zoeken en schilderen. Thuis werkt dat totaal anders. Ik sta op, zet spullen klaar, eet wat, maak een thermos thee of koffie, en dan… Niets. Ik loop rondjes door de kamer, kijk op tv naar het nieuws, blijf soms even hangen in een documentaire. Ik ga wat klusjes achter de computer doen, blader in een boek. En telkens kijk ik naar wat ik van plan was, denk er even over, en stel het begin nog uit. En dan ineens werk ik een uurtje of twee uur, hang het gemaakte aan de muur, en zit er de rest van de dag naar te kijken om af en toe hier of daar nog een stipje te zetten. En ondertussen loop ik weer rondjes door de kamer, kijk wat tv, surf wat internet, lees wat… Al met al heb ik dus het gevoel thuis nou niet bepaald door te werken. Er zijn heel wat redenen denkbaar voor dit gedrag, en mijn voornaamste indruk is (was) een beetje dat ik thuis gewoon teveel afleiding heb, teveel andere dingen die ik ook kan doen. Zou dat in een atelier beter werken, zonder tv, zonder internet? De afgelopen week had ik een kans om dat uit te proberen. De schildergroep waar ik bij zit heeft een nieuw atelier, en ik kon daar ook eens een hele dag gaan werken. Schilderspullen stonden er al, tekenspullen mee, wat materiaal dat ik voorbereid had mee, en hup, om half 10 stond ik achter de ezel. En om 5 over half 10 stond ik buiten een peuk te roken. En daarna stond ik een kop koffie te zetten. Ik bladerde eens wat in kunstboeken. Ik keek naar de foto’s die ik had meegenomen, en legde de tekenspullen iets anders neer… Kortom, het werd net zo’n losse dag als thuis. Met als enige verschil dat ik me wat meer verveelde, en dat ik niks kon opzoeken toen ik eenmaal begon. Hmmm, misschien zit het probleem niet in de afleiding en het ontbreken van een atelier…

En wat heb ik dan deze week zoal gedaan? Om te beginnen ben ik aan’t zwoegen op iets wat ik deels niet wil, maar waar ik tegelijk toch wel nieuwsgierig naar ben of ik het kan. Een portret ‘in opdracht’ (niet echt een opdracht, het was meer een verzoek, en ik heb vooral niks durven beloven, maar goed).

Een kinderportret nog wel… Ik heb niks met kinderen, ik wil geen kinderen, kinderen worden pas boeiend tegen de tijd dat ze een serieuze baard en/of borsten hebben. In de woorden van W. C. Fields: I like children - fried. Erger nog, als dit lukt, en ik laat het hier zien, dan is het niet ondenkbaar dat meer mensen aankloppen voor een portret, en dat wil ik helemaal niet (*). Ik wil zien hoe een portret uitziet als ik het schilder, het is een soort van fundamentele nieuwsgierigheid (wat gebeurd er als ik op dit knopje druk?). Ik ken het meisje op het schilderij niet, ik werk aan de hand van een foto, en leer een les die ik al kende; foto’s bevatten heel veel minder informatie dan de werkelijkheid. Te weinig informatie om als enige leidraad te gebruiken voor een schilderij. Ondertussen heb ik wel een lekker schilderijtje opstaan, maar ik heb geen idee of dit lijkt op het meisje in kwestie. Tegelijk vraag ik me af of dat voor een portret van belang is. Ik heb, sedert ik die portretten van mijn vrienden geschilderd heb, veel naar portretten van anderen gekeken, en kom geleidelijk aan tot de conclusie dat een geschilderd portret meer om een idee gaat, dan om gelijkenis. Portretten zijn gemaakt als een bericht aan de toekomst, oncontroleerbaar in hun werkelijkheid (daar hebben we nu foto’s en film voor). Een portret is meer de weergave van het belang dat we aan iemand hechten, en van de fase waarin we iemand kende, dan een herinnering aan hoe die oude man van nu er 30 jaar geleden uitzag. Het beste voorbeeld zijn portretten van machtsdragers, nu nog steeds aanwezig in directiekamers en dergelijke: het gaat er niet om hoe ze uitzagen, het gaat erom wie ze waren. In de portretten van mijn vrienden is dat tot uitdrukking gekomen in een zekere tijdloosheid; de portretten vormen meer een dwarsdoorsnede van hoe iemand er de afgelopen 20 jaar uitzag, dan van één moment. Tot mijn genoegen zie ik ook in dit portret van een jong meisje iets van de vrouw die ze misschien eens zal worden.

Het portret was een paar uur schilderen en daarna dagen van losse vlekjes en stipjes zetten. Met de hele week vrij wilde ik toch nog wel wat meer doen, en dus heb ik ook nog zitten tekenen. Met modelwerk was me al opgevallen dat ik vrij veel plezier heb aan werken in oliepastel, dus daar zijn we ook nog eens mee aan de slag geweest. Scheepswrakken op de Skeleton Coast voor Afrika.

Leuk werk, maar toen ik in het atelier zat kwam ik erachter dat ik voor dit soort werk internet nodig heb; een gestage stroom aan informatie en beelden. Met een paar losse foto’s kom ik, om bovengenoemde redenen, niet zo heel ver.En wat ik met die wrakken eigenlijk wil is mezelf ook nog niet helemaal duidelijk. Met de ramp in Japan van afgelopen vrijdag -de tekeningen zijn woensdag en donderdag gemaakt-  krijgen ze ineens een ander gewicht.