Jan Kusters

Ziezo, bij 'recent werk' heb ik weer eens wat nieuw werk staan na de afgelopen week afwerken.

Op de een of andere manier is het bij mij altijd net effe anders. Ik kan er niks aan doen; uitzoeken, doordenken, en voor ik het weet kom ik weer tot een conclusie die net even anders is dan die van de meeste mensen. Ik word er wel eens moe van en zou wel willen dat het anders was, maar ik kan er weinig aan doen. Bij mijn vorige reeks werk, de kleine landschappen, heb ik eindeloos gezeur moeten aanhoren over het kleine formaat en over de zware lijsten. Ik kon het wel uitleggen, maar de meeste mensen zijn niet in staat om over hun vooroordelen heen te stappen, en een logische conclusie accepteren is al helemaal teveel gevraagd. Groter is beter, en lijsten zijn ouderwets. En nu heb ik weer zoiets waar mensen over gaan zeuren.

Chinese en Japanse zwart-wit tekeningen zijn voorzien van rode zegels. Zegels van de maker, ter identificatie maar ook betrekking hebbende op de inhoud van het werk. En zegels van de handelaar en zegels van de diverse eigenaren die een werk gehad heeft. Grote zegels, kleine zegels, links, rechts en overal.

Het grappige is dat iedereen hier dat als een soort van barbaarderij ziet; wie zet er nu zijn eigen handtekening op een schilderij, naast die van Rembrandt? Laat ik het zo zeggen; liever een paar handtekeningen erbij dan een stuk van de Nachtwacht afknippen. In mijn ogen getuigen die zegels van een soort van eerlijkheid waar we hooguit nog wat van kunnen leren. In de kunsthandel geldt provenance, de herkomst van een werk, als een van de belangrijkste factoren die de waarde van een werk bepaald. Zonder heldere geschiedenis van een werk blijken deskundigen ineens geen verschil meer te zien tussen Van Megeren en Vermeer. Waar een werk was, wie het gehad heeft en hoe het van toen tot nu is gekomen is op de een of andere manier bepalender voor de waarde van een werk dan het werk zelf. Het is in zekere zin de wereld op z’n kop, maar die zegels op een Aziatische prent laten dat tenminste eerlijk zien…

Overigens is er meer met die zegels aan de hand. Als je een aantal tekeningen zonder en met zegels naast elkaar hangt, dan merk je dat die kleine rode zegels een groot effect op het werk hebben. Door dat kleine rode vlekje worden de fijnere nuances in grijstinten ineens belangrijker, ze gaan een rol spelen die ze zonder die zegels niet spelen. Er is ook wel een verklaring voor, maar het voornaamste voor mij is dat je het effect gewoon kunt zien. Dat alleen al is een reden om in elk geval iets van kleur op te nemen in een zwart wit werk. De vraag is alleen nog of ik nu voor dezelfde zegels moet gaan als traditioneel gebruikelijk, of dat ik die kleur op een andere manier moet opnemen (bijvoorbeeld door gekleurde lijsten of passepartouts).

Nu ben ik een systematisch iemand, en ik wil graag weten wanneer iets gemaakt is (voor of na iets anders bijvoorbeeld) en wie het gemaakt heeft en dergelijke. Dat was de oorspronkelijke betekenis van die zegels, dus waarom niet eigen zegels maken waarmee ik op het werk kan zetten wat ik van belang vind?

Zegelen dus. Ik maak een berg tekeningen, en in de weken daarna zoek ik langzaam uit wat goed genoeg is, en wat niet. En als het goed genoeg is wordt de tekening opgeplakt, en als ook dat min of meer gelukt is, komen er zegels op. Jaartal, een paraaf, en misschien ook wel waar het gemaakt is. Dat laatste maakt in elk geval duidelijk dat ik mijn werk tegenwoordig thuis maak, en niet meer onderweg. En natuurlijk een volgnummer, een werkplaatsnummer. Zonder dat wordt het al snel bijna onmogelijk om nog aan te geven over welk werk je het hebt. Dat was al zo toen ik 20 schilderijen van het Lingenfjord maakte, en dat geldt voor de eindeloze reeks varianten op een thema die ik momenteel telkens produceer al helemaal. Misschien moet ik ook nog eens een zegel bedenken dat aangeeft dat werk in mijn kamer gemaakt is, en een ander zegel voor werk dat ik toch nog af en toe buiten maak, maar zover ben ik nog niet.

Chinese karakters gebruiken? Ik ben geen Chinees, laat ik het maar gewoon voor mezelf leesbaar houden. Dus geen ‘jaar van het paard’ maar gewoon 2014 of 2015, en gewoon mijn paraaf. En met 10 cijferstempeltjes kan ik elk nummer toevoegen…

De zegels maak ik zelf. Ze worden uit speksteen gesneden, en het was voor mij nogal een verrassing dat ik zoiets kon. Niet geweldig goed, en als ik dit over 5 jaar nog doe zal ik wel een hoop beter geworden zijn. Maar ik bleek in staat om een zegel van 2x2 of 1,5x1,5 centimeter te snijden dat nog leesbaar is ook. Als ik vroeger of later een beter zegel voor elkaar krijg zal ik dat wel gaan gebruiken, maar voorlopig mogen mijn zegels getuigen van de prille fase waar mijn tekenen ook nog in verkeert.